ژئومورفولوژی سواحل شمالی ایران از فضا

در مطلب ژئوتوریسم ایران از فضا تعریفی از علم ژئومورفولوژی ارائه گردید. در آنجا آموختید که ژئومورفولوژی یا زمین ریخت شناسی، شاخه ای از رشته جغرافیای طبیعی است که به مطالعه اشکال طبیعی سطح زمین پرداخته و چگونگی شکل گیری آنها را در طول زمان بررسی می کند. در این مطلب سعی می شود چند پدیده طبیعی در نواحی ساحلی معرفی شود. پدیده هایی که شکل گیری آنها در اثر عملکرد امواج دریا یا عملکرد رودهای منتهی به دریا در نواحی ساحلی می باشد. از این رو به این پدیده های طبیعی، ژئومورفولوژی ساحلی گفته می شود. در ژئومورفولوژی ساحلی، لندفرم ها (اشکال طبیعی زمین مثل دلتا، تالاب، خور، جلگه ساحلی و غیره که در درس های جغرافیا با برخی از آنها آشنا شده اید)؛ تنوع بسیار چشمگیری نسبت به لندفرم های درون خشکی ها دارند. بسیاری از این لندفرم های ساحلی از جاذبه های گردشگری بالایی نیز برخوردارند. لندفرم های ساحلی کرانه های جنوبی دریای خزر، به دلیل عدم وجود بیرون زدگی های سنگی در نوار ساحلی و تاثیر کم پدیده های زمین شناختی، دارای شرایط ویژه ای هستند. لندفرم های ساحلی خزر در سه گروه قرار می گیرند:

• لندفرم های ناشی از فرایند فرسایش
• لندفرم های ناشی از فرایند رسوب گذاری
• لندفرم های ناشی از وقوع نوسانات تراز دریا

البته گاه در ایجاد یک لندفرم، دو یا سه عامل فوق با همدیگر نقش دارند. مثلاً در ایجاد پادگانه های رودخانه ای، فرسایش و رسوبگذاری تواماً در ایجاد آن تاثیر دارند. در این مطلب با ارائه تصاویر ماهواره ای، برخی از لندفرم های ایجاد شده در سواحل شمالی کشورمان، معرفی می شود. عملکرد فرسایشی آب رودخانه ها و نیز امواج دریاها در مناطق ساحلی و نیز رسوبگذاری موادی که توسط رود یا امواج آورده شده و برجا گذاشته می شود؛ نقش به سزایی در ایجاد لندفرم ها دارند. لندفرم های پادگانه های آبرفتی یا تراس های رودخانه ای (شکل-1) و پیچان رودهای رها شده (مئاندر) (شکل-2) در طرفین رودهایی که به دریای خزر می رسند، از لندفرم هایی هستند که در ایجاد آنها فرسایش و رسوبگذاری با هم نقش دارند.

شکل -1، پادگانه آبرفتی ایجاد شده در دو طرف سفید رود در نزدیکی دهسر.

شکل-2، پادگانه های آبرفتی و مئاندرهای برجا مانده از سفید رود

تغییرات نوسانات تراز دریا در همراهی با عملکرد فرسایشی امواج دریاها، بیشتر به شکل خلیج ها و خورها خود را نشان می دهد. در شکل 3 خلیج گرگان (میانکاله) و در شکل 4 خور کوچک ایجاد شده در ساحل دریای خزر در شهر بندرانزلی، بر روی تصاویر ماهواره ای نشان داده شده است.

شکل- 3، تصویر ماهواره ای از خلیج گرگان (میانکاله) که از لندفرم های ایجاد شده در اثر تغییرات نوسانات آب دریا و عملکرد فرسایش امواج بوجود آمده است.

شکل-4، خور کوچکی که در اثر پیشروی آب دریا و عملکرد فرسایشی آن در شهر بندرانزلی دیده می شود.

دشت های سیلابی (شکل 5) و جلگه های ساحلی (شکل 6) نیز از لندفرم هایی هستند که در اثر عملکرد فرسایش و رسوبگذاری رودها و امواج دریا در سواحل شمالی کشورمان دیده می شوند.

شکل- 5، تصویر ماهواره ای از دشت سیلابی ایجاد شده از سفید رود در استان گیلان.

شکل-6، تصویر ماهواره ای که نشانگر جلگه ساحلی در محل دلتای قدیمی سفید رود در استان گیلان است.

و اما از مهم ترین لندفرم های ساحلی که در اثر نوسانات آب دریاها و عملکرد فرسایش آنها شکل می گیرد، تالاب ها می باشد. در ساحل شمالی کشورمان تالاب های بسیاری دیده می شود که معروف ترین آنها تالاب انزلی می باشد و در شکل 7 تصویر ماهواره ای از این تالاب نشان داده می شود.

شکل-7، تصویر ماهواره ای از تالاب انزلی در استان گیلان

لندفرم های ساحلی، همانند دیگر عوارض جغرافیایی از دیدگاه مدیریت یکپارچه منطقه ساحلی، پدیدآورنده جذابیت ها، فرصت ها و تهدید هایی هستند. آشنایی با‌ آنها امکان استفاده موثر از جاذبه های گردشگری و فرصت های اقتصادی و ...را فراهم می کند. همچنین شناخت آنها، مدیریت بحران های مرتبط با وجود آنها را میسر می سازد. لندفرم های ساحلی در شمال کشورمان تنوع بسیاری دارند و معرفی تمامی آنها، در یک نوشتار کوتاه امکان پذیر نیست. این نوشته را با معرفی یکی از تالاب های کمتر شناخته شده در ساحل شمالی کشورمان خاتمه می دهیم. باشد تا در فرصتی دیگر از لندفرم های ساحلی کشورمان ارائه جامع و کامل تری داشته باشیم. تالاب "اوجاق پشت" در حدفاصل رودسر و کیاشهر که از پتانسیل بالایی در امر گردشگری طبیعت و ژئوتوریسم برخوردار است، در شکل 8 بر روی تصویر سنتینل 2 و در شکل 9 بر روی گوگل ارث نشان داده می شود.

شکل-8، تصویر ماهواره ای سنتینل 2 که تالاب اوجاق پشت را در استان گیلان نشان می دهد.

شکل-9، تالاب اوجاق پشت بر روی تصویر ماهواره ای- گوگل ارث