5 نوامبر، روز جهانی آگاهی از پدیده سونامی

کلمه سونامی یک واژه ژاپنی به معنای موج بندری است و تعدادی از قدیمی‌ ترین سونامی‌های ثبت شده نیز، به همین کشور و دیگر کشورهای واقع در اقیانوس آرام تعلق دارد. با وقوع سونامیِ مرگبارِ سال 2004 در اقیانوس هند (که در آن بیش از 216 هزار نفر جان خود را از دست دادند) اهمیت آگاهی از این مخاطره طبیعی مورد توجه بیشتری قرار گرفت. بیش از یک دهه طول کشید تا روزی برای آگاهی بخشی در مورد سونامی تعیین شود. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2015 میلادی، 5 نوامبر (14 آبان) را به عنوان "روز جهانی آگاهی‌ سازی در مورد سونامی" تعیین کرده است و بر همین اساس روز جهانی آگاهی بخشی در مورد سونامی بر آموزش و تمرین تخلیه مناطق خطر تاکید دارد. در کشور ما نیز 14 آبان‌ ماه به‌عنوان روز جهانی آگاهی از سونامی نام‌گذاری شده است. در سال ۲۰۲۱، روز جهانی آگاهی از سونامی بر « افزایش قابل ملاحظه همکاری‌ های بین‌المللی به کشورهای در حال توسعه از طریق حمایت کافی و پایدار» متمرکز شده است. بیشتر مردم جهان براین تصور هستند که سونامی نتیجه زلزله زیر آب‌ هاست، ولی امروزه می‌ دانیم که با آزاد شدن انرژی در بستر دریا مثل وقوع زلزله، آتشفشان یا ایجاد واریزه‌ های فلات قاره و حتی برخورد اجرام بزرگ آسمانی مانند شهاب سنگ‌ های بزرگ به سطح دریا که با انتقال انرژی فراوانی همراه هستند، سونامی را ایجاد می‌ کند. این موج با سرعتی تا 900 کیلومتر بر ساعت به اطراف حرکت می‌ کند (زمین‌لرزه و سونامی 2004 اقیانوس هند)

در بسیاری موارد،‌ سونامی با پس روی دریا همراه است. به این ترتیب که در ابتدا بخش‌هایی از دریا که در مجاورت ساحل قرار دارند،‌ با پسروی دریا از آب خالی شده و پس از مدتی موج بزرگ سونامی به پیش آمده و تا کیلومتر‌ها در خشکی پیشروی می‌ کند.

عقب‌نشینی آب دریا در هنگام وقوع سونامی

همچنین، در هنگام وقوع سونامی،‌ امواج دریا از حالت طبیعی خارج شده و به جای حرکت نوسانی به سمت خشکی، به شکل امواج گرداب گونه‌ای در می‌آیند و در سواحل گردابه‌ های بزرگی را به وجود می‌آوردند.

ایجاد امواج گردابی در هنگام وقوع سونامی

سواحل مکران در کشور ما پتانسیل ایجاد سونامی را دارد. آخرین سونامی بزرگی که در این منطقه رخ داده مربوط به سال ۱۹۴۵ است که طبق برآوردها، یک زلزله به بزرگی ۸.۱ ریشتری موجب ایجاد این سونامی شده که تقریباً حدود ۴ هزار نفر در پاکستان و ایران تلفات داشت. با توجه به علائم و نشانه‌های وقوع سونامی می‌توان از قابلیت‌ ها و توانایی‌ های داده‌ های ماهواره‌ ای و فناوری سنجش از دور برای پیش‌بینی، شناسایی امتداد، سرعت و جهت حرکت امواج سونامی در مناطقی که احتمال وقوع سونامی در آن‌ها وجود دارد و نیز میزان خسارت‌های وارده پس از وقوع رخداد سونامی استفاده کرد. ماهواره‌ ها با اخذ تصاویر از مناطق وسیع در دوره های زمانی گوناگون‌ می‌توانند سطح زمین را تحت نظارت خود داشته و وقوع هر گونه پدیده‌ را مشاهده و استخراج نمایند.
حرکت امواج بزرگ سونامی در بسیاری از تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده می‌باشد و به این ترتیب سواحل در خطر را می‌ توان شناسایی و با استفاده از تکرار تصویربرداری توسط ماهواره مشخص نمود که امواج سونامی با چه سرعتی و در چه جهتی حرکت کرده و در نتیجه کدام سواحل مورد تهاجم امواج سونامی قرار خواهند گرفت و هشدارهای لازم را به ساکنین این مناطق داد.

جهت و سرعت حرکت امواج سونامی و تعیین زمان رسیدن امواج به ساحل

پس از وقوع سونامی و هجوم امواج بزرگ آن به ساحل به سازه‌ها،‌ زیر ساخت‌ها و عوارض دست ساخت یا سرمایه‌های ملی که در سواحل قرار دارند، خسارت وارد می شود.‌ برای شناسایی مناطقی که بوسیله سونامی تخریب شده‌اند، بهترین و سریع‌ترین روش استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می باشد. متخصصان با بکارگیری تصاویر ماهواره‌ای با قدرت تفکیک مکانی بالا، قادر هستند نقشه مناطق تخریب شده را تهیه نمایند. همچنین از این تصاویر برای تعیین میزان خسارت و درصد تخریب در نقاط مختلف استفاده شده و می‌ توان نقشه‌های درصد تخریب را تهیه و اطلاعات تولیدی را در اختیار مسئولان ذیربط قرار داد.

تصویر سمت چپ قبل و تصویر سمت راست بعد از وقوع سونامی را نشان می دهد.
کشور اندونزی (سواحل جنوبی سوماترا) سال 2018

با استفاده از تصاویر ماهواره ای می توان با رصد پارامترهای تاثیر گذار در شکل گیری سونامی این پدیده را بصورت منظم و مستمر رصد کرده و با اعلام هشدارهای به موقع توسط مسئولین و سازمان های متولی نسبت به کاهش خسارات های جانی و مالی اقدام نمود.